Over Big Tech Oligarchen en de transitie naar soevereiniteit

Translations: EN, NL, CAT, ES

Foto Julia Demaree Nikhinson / Reuters

Heel veel mensen maken zich inmiddels zorgen over hoe BigTech een steeds groter deel van onze samenleving bestuurt, en al helemaal sinds Trump met zijn kabinet met 13 miljardairs is aangetreden.

We kunnen het hebben over hoe dramatisch de huidige technologische afhankelijkheid van grote Noord-Amerikaanse tech bedrijven is. En over hoe het zo gekomen is. Belangrijk ook: hoe kunnen we er iets aan doen? Veel mensen vragen zich de laatste tijd af hoe ze van die toxische, verslavende en manipulerende apps en platforms af kunnen en wat voor alternatieven we hebben.

Kort gezegd zitten we met big tech in big shit. Twitter werd een platform van leugens, misinformatie en politieke manipulatie. Jaren daarvoor had Facebook zich daar al in gespecialiseerd, zo hielpen ze via Cambridge Analytica mee aan de verkiezingsoverwinning van Trump I en Brexit.

De meeste overheden zijn afhankelijk van Microsoft, en als Trump het wil, gaat het systeem op non-actief. Het woord sancties is daarin van belang: eenmaal op de sanctielijst van de VS, en je gaat op non-actief. Zo raakte de Russisch-gelieerde Amsterdam Trade Bank failliet toen ze op de sanctielijst kwamen en vervolgens niet meer bij hun systemen konden. Sinds januari hangt deze dreiging boven het hoofd van het Internationale Strafhof, volledig afhankelijk van Microsoft’s cloud. De aangekondigde sancties zouden het doodvonnis van het strafhof kunnen betekenen1.

In de jaren 90 hadden we heel mooie perspectieven hoe het internet ons kon brengen naar een vrijere wereld waar je de keuze had om direct, dus zonder tussenkomst van intermediairs en centrale platforms, met andere mensen contact te hebben. We konden emailen, berichtjes delen, websites opzetten en ons verhaal aan de wereld vertellen, we konden bestanden met elkaar delen, peer-2-peer, allemaal zonder afhankelijkheid van intermediairs. Inmiddels weten we dat dat een utopisch wensdenken was, van een kleine groep tech activisten, waar ik mezelf onder schaar.

De overgrote meerderheid vond het toch wel comfortabel om de diensten van tech platformen te gebruiken, om te zoeken, te mailen, bestanden te delen, routes te bepalen, videos en korte berichten te delen, en te chatten. Die bedrijven boden dat gratis aan en verdienden er hun geld mee door ons te profileren en ons gedrag tot in de details te kennen en aan adverteerders de ruimte te bieden om zich op onze zwakste plekken te richten en we steeds effectiever gemanipuleerd werden in wat we lezen, denken, kopen en stemmen.

Die tech platformen werden de afgelopen 25 jaar de grootste en machtigste bedrijven ter wereld, we gingen ze daarom BigTech noemen, totdat ze groter werden dan BigOil. Een eeuw geleden werd Standard Oil als grootste en machtigste energiebedrijf nog opgebroken, maar dat hebben we bij BigTech nagelaten. Inmiddels zijn ze niet alleen “too big to fail”, maar misschien ook te groot om (op) te breken.

Regulering en naleving In Europa hebben we een serie reguleringen die tech platformen aan banden leggen: van privacy wetgeving (GDPR), de Digital Markets en Digital Services Act tot de AI Act. Hiermee kan de Europese Commissie deze gigantisch grote bedrijven dwingen de rechten van Europese burgers, overheden en bedrijven te respecteren. De naleving van deze Europese wetten is echter beperkt, door politieke wil, door de beperkte middelen van de instanties en de grote – lobby, economische en marketing - macht van deze bedrijven. Het zal extra moeilijk worden nu het Witte Huis volle kracht meewerkt met “hun” grote platformen. Dan krijgen we Trump en JD Vance die roepen dat de EU is opgericht om de USA te vernietigen. Uiteindelijk zijn het zetten in een geostrategisch schaakspel waarin Von der Leyen’s team onder grote druk gezet wordt om BigTech hun gang te laten gaan en in staat gesteld wordt nog grotere machtconcentraties op te bouwen.

Opbouwen van decentrale, open source infrastructuur Dat naleven en sancties opleggen is zeker van belang. Tegelijk en in parallel moeten we op alle niveaus, en zeker op EU niveau, keihard investeren in het met spoed opbouwen en versterken van alternatieven, die decentraal zijn, interoperabel, privacy respecting by design, en open source. Dat laatste is geen magisch wondermiddel, maar wel een preconditie om efficient samen te werken in de (verdere) ontwikkeling van de bestaande alternatieven en om niet van Amerikaanse BigTech te switchen naar Europese BigTech.

Gelukkig is er nu veel aandacht voor soevereiniteit en het reindustrialiseren van Europa, bijvoorbeeld in het Draghi Report. Verder uitgewerkt voor de technologische soevereiniteit is het EuroStack report, gecoördineerd door Francesca Bria in opdracht van de Bertelsmann Foundation, over het opbouwen en versterken van de Europese tech industrie in verschillende sectoren zoals de cloud, Internet of Things, connectivity en DataCommons op basis van voorgenoemde waarden en basisprincipes.

Een andere serie beleidsvoorstellen komt uit de koker van het burgerplatform Xnet, gecoördineerd door Simona Levi in opdracht van toenmalig voorzitter van het Europees Parlament David Sassoli in 2021 - een ‘Proposal for a Democratic and Sovereign Digitalisation of Europe’. In 2024 is dit ook in boekvorm verschenen als ‘Digitalización Democratica’ (review). Daarin wordt gepleit voor het soeverein opbouwen van de meest basale communicatietools, van email, tot chat, de browser en de cloud. Focus op aanbestedingen gericht op het midden- en kleinbedrijf uit Europa, met harde eisen voor open source en open standaarden om samenwerking, hergebruik en leveranciersonafhankelijkheid te waarborgen.

Beide beleidsvoorstellen sluiten aan bij de digitale commons benadering, waarin het internet opgebouwd wordt op basis van gemeenschappen van producenten en gebruikers, met nadruk op gedeeld eigenaarschap en democratisch bestuur. Een belangrijk element is het opbouwen van een of meerdere Sovereign Tech Funds, een instrument om publiek en collectief te investeren in het opbouwen en versterken van digitale commons. Duitsland heeft al zo’n fonds; Frankrijk heeft verschillende overheidsprogramma’s in deze richting, zoals het Digitale Transitie programma DINUM en meerdere Europese landen hebben zich verenigd in een internationale organisatie voor het faciliteren en versterken van digitale commons, of gemeenschapsgoederen.

Een beter internet begint bij jezelf Een derde pijler ligt bij de gebruikers¹. En gebruikers zijn we allemaal, van burgers tot politici, van journalisten tot mensen uit het onderwijs, bedrijfsleven, maatschappelijk middenveld en overheid. Het grote voordeel van het internet was en is dat de gebruikers zich met elkaar kunnen verbinden. Hoe meer mensen, hoe meer waarde het netwerk heeft. Het netwerk effect. Dat was oorspronkelijk in het voordeel van allen toen we ons nog baseerden op de open standaarden van het internet, die de mensen peer-2-peer met elkaar laten communiceren, zonder centralistische eigenaars ertussen. Maar met de “sociale netwerken” zoals we die kennen van BigTech – Whatsapp, Instagram, X/Twitter, Youtube, TikTok – zitten we vast aan het platform van die ene eigenaar en kunnen we zelfs niet eens berichtjes uitwisselen tussen de verschillende apps/platformen. Walled gardens of “silo’s” noemen we ze daarom.

Gelukkig is het gedecentraliseerde internet nooit gestopt

De mensen van het decentrale internet hebben gestaag doorgewerkt aan een wereld van open source toepassingen die de mensen vrij met elkaar laten communiceren. Denk aan Signal als alternatief voor Whatsapp; deze chat applicatie wordt open source ontwikkeld door de Signal Foundation, zonder winstoogmerk en met de grootste inkomsten gebaseerd op een donatiestrategie onder de gebruikers. Wel is Signal een non-profit uit de VS en zal deze onderhevig zijn aan politieke druk.

Ook hebben we het decentrale chat protocol matrix (matrix.org), dat door meer dan een dozijn apps wordt geimplementeerd, waaronder Element.io. Dat laatste is weliswaar een bedrijf dat in theorie winst wil maken, maar opgericht is door de oprichters van het matrix protocol en met het doel een vlaggeschip product te bieden op basis van dat protocol ². Ministeries in Frankrijk en Duitsland gebruiken het onder andere, omdat het heel goed scoort op veiligheid en soevereiniteit en goed aanbesteed kan worden. Het feit dat het decentraal is, maakt het weliswaar iets ingewikkelder, maar wel een betere oplossing op de lange termijn. Veel gemeenschappen op het internet maken dan ook gebruik van matrix (matrix.org).

Kort overzicht van alternatieven voor de bekende BigTech sociale media apps.

Transitie: samen overstappen naar een beter netwerk Overstappen van je huidige netwerk naar een ander is altijd een uitdaging, vooral omdat het netwerk effect ervoor zorgt dat je graag blijft in het dominante netwerk. De transitie naar een nieuw netwerk is daarom lastig en kun je beter samen doen. Dat is wat groepen mensen en organisaties de afgelopen tijd doen bij de massale volksverhuizing van Twitter/X, naar Mastodon of Bluesky³. Via online campagnes⁴ raken mensen bewust van de noodzaak van verandering en in groepjes wordt op gezette tijden de overstap gewaagd. Het proces bestaat grofweg uit de volgende stappen - aan te passen voor de specifieke details van het sociale netwerk in kwestie:

1. bewustwording van het probleem van toxische tech en van het bestaan van de menswaardige alternieven, in dit geval van het Fediverse, waaronder Mastodon valt;
2. keuze van een server (instance in het vocabulair van de Fediverse);
3. aanmaken van een account;
4. je oude account óf deleten óf niet meer gebruiken: op non-actief: download je content en zet een bericht op je profiel en een afscheidsbericht waarin je aangeeft waarom je weg bent en waar naartoe; Tip voor Whatsapp: activeer een autoresponder zoals WAmatic.
5. uitnodigen van je netwerk om te reconnecten, herverbinden op het nieuwe netwerk: neem je mensen mee; Tip voor X: gebruik de OpenPortability.org service om je tweets te migreren naar het Fediverse en om je contacten terug te vinden.
6. zoeken van nieuwe contacten in de nieuwe wereld;
7. geniet van de afwezigheid van verstorende algoritmen, reclames, spam en online geweld: mocht dat toch voorkomen, dan “flag” je het, blokkeer je de vandalist en kan je serverbeheerder besluiten het vandalistische account of diens hele server te blacklisten. Zodoende leer je hoe content moderatie toch wel kan werken en ook extremisten op afstand gehouden worden.

De transitie vergt dus wel werk, geduld en doorzettingsvermogen. Uiteraard is de ervaring van het fediverse niet altijd even “smooth” zoals die op apps die door BigTech met miljarden cash wordt ontwikkeld. Naarmate het netwerk groeit, verbeteren we de ervaring. Voordelen van een gedecentraliseerd internet:

• Geen last van verstorende algoritmes, die je gedrag bepalen,
• Weinig tot geen haatberichten,
• Eigenaarschap en controle, over je eigen communicatieserver en identiteit,
• Maximale verbindingsmogelijkheden door interoperabiliteit: het decentrale karakter maakt dat de verschillende Fediverse netwerken met elkaar kunnen verbinden; in plaats van walled gardens (bij BigTech), zijn de videoservers van PeerTube verbonden met de Mastodon servers en de PixelFed servers en de Friendica of Hubzilla servers. Een boekbespreking op Bookwyrm kan zo worden gedeeld met een Mastodon volger en een fotoalbum op PixelFed kan in een talkshow op PeerTube worden besproken, terwijl al die servers van verschillende eigenaren in verschillende landen zijn.

Een nieuwe wereld waar al meer dan 15 jaar aan wordt gewerkt. Niet perfect, niet utopisch, maar wel een uitweg, een route naar autonomie en soevereiniteit. Durven we het aan, uit de luie stoel van BigTech op te staan?

Connect met mij:

• Fediverse: @wtebbens@social.coop (mastodon), @wtebbens@commoni.fi (hubzilla)
• Matrix: @wtebbens:one.ems.host

Opmerkingen: